ՎԵՐԱՀՍԿԵԼԻՈՒԹՅԱՆ ՀԱՆՁՆԱԳԻՐ, ԹԵ՞ ԱԶԱՏ ՄԱՐԴ


Սեպտեմբեր 18, 2019



ՎԱՀԱՆ Մ. ՄԻՍԱԿՅԱՆ

Ճարտարապետ, Կուրատոր

Միննեսոտայի Համալսարան, Քաս Գիլբերտ Ճարտարապետի անվան դասախոս

«Վերահսկելի Քաղաքներ» լաբորատորիայի հիմնադիր ղեկավար

Նյու Յորքի Կոլումբիայի Համալսարանի դասախոս, 2012, 2014-15


Այս տարվա գարնան կիսամյակին, Միննեսոտայի Համալսարանի Գոլդստեին Թանգարանի Ցուցասրահում, ներկայացրեցի իմ հետազոտության մի փուլը ցուցահանդեսի տեսքով, որի մի հատվածը պատմում էր Թավշյա հեղափոխության, ինչպես նաեւ Երեւանում քաղաքացիական հասարակության կազմավորման տարածական պրոցեսների մասին, այսպիսով խոսելով նաեւ քաղաքի, իր համընդհանուրների եւ ոստիկանական պետության հակամարտության տրամաբանության մասին։ Ցուցահանդես այցելեցին հազարավոր մարդիկ, ուսանողներ եւ դասախոսներ, ովքեր ամեն օր անցնում էին այդ ցուցասրահով, հետազոտության մասին դասախոսեցի մի քանի տարբեր ձեւաչափերով։ Հետազոտության մի հատվածի մասին կխոսեմ այս հոդվածում, համառոտ կներկայացնեմ քաղաքի մասին իմ տեսությունը այնքանով ինչքանով այն առնչվում է Երեւանին ու հայկական հեղափոխությանը, այսպիսով` նաև վերծանելով կյանքի ներկա միջավայրը իր տարածական ձեւի մեջ։







ՎԵՐԱՀՍԿԵԼԻՈՒԹՅԱՆ ՀԱՆՁՆԱԳԻՐ,
ԹԵ՞ ԱԶԱՏ ՄԱՐԴ


1.

Կյանքի ներկա միջավայրը, այսուհետ անասելի հին աշխարհակարգի տարածքային կամ քարտեզային աշխարհընկալմանը, մարդուն միաժամանակ եւ կաղապարում եւ ազատագրում է։ Հասարակությունները ինքնակազմակերպվում եւ վերարտադրվում են նոր մասշտաբներում, խափանելով քարտեզային իրավասության համակարգերը, հետևաբար նաև քաղաքական սուբյեկտության տրամաբանությունը։ Օրինակ, սոց ցանցերը, որոնց ֆիզիկական ենթակառուցվածքները, հետևաբար նաև դրանց միջոցով հավաքած տվյալները ունեն որոշակի իրավասության պատկանելիություն, այսինքն` գտնվում են այս կամ այն պետության ներսում, կարող են առաջացնել հանրույթներ, որոնց անդամները չունեն միատեսակ քաղաքացիական կամ մշակույթային պատկանելություն։ Այսպիսով` մարդը ու հանրությունը ունենալով ինքնակազմակերպվելու հնարավորություն սկսում են անկախանալ այս կամ այն պետության տարածքային վերահսկելիության ու մասնակցության տրամաբանությունից, միեւնույն ժամանակ ավելի ձուլվելով ցանցային կենսակերպին։


“Կյանքի ներկա միջավայրը, այսուհետ անասելի հին աշխարհակարգի տարածքային կամ քարտեզային աշխարհընկալմանը, մարդուն միաժամանակ եւ կաղապարում եւ ազատագրում է։”



Ուշադրությունը ուղղենք միջավայրում ծավալվող պրոցեսներից մեկի վրա, որպեսզի սկսենք պատկերացնել վերջինիս էությունը։ Այսօր, թերեւս ժամանակավորապես, վերահսկելիությունը դժվարանում է, իսկ թափանցիկությունը բազմապատկվում։ Համացանցը, մարդկությանը դարձնելով մասնակից անտարածք հավաքական գործընթացներին հնարավոր է դարձնում խախտել պետական տարածքային իրավասությունը, դժվարացնելով նաեւ հանրային տարածության վերահսկելիությունը։ Սա կատարվում է սոց ցանցերում բնակվող օտարածին պրոցեսների կամ ընդհանրապես օտար պատկանելիության որեւէ ինտերնետային արտեֆակտի հանրայնանալով։ Մյուս կողմից հենց նույն մասնակցության տրամաբանությունը ծառայում է մեկ այլ պետության դեֆակտո սուպեր-իրավասության բազմապատկմանը։ Եթե մոտ անցյալում ինչ-որ գերտերության սուպեր-իրավասությունը կարող էր դե դեյուրե ամրագրվել ազգային անվտանգության ու միջպետական համագործակցության մասին իրավական ակտերով, օրինակ UKUSA1 համաձայնագիրը կամ ՀԱՊԿ շրջանակում համանման անվտանգային համաձայնագրերով, թույլ տալով որոշակի գործակալության վերահսկողությունը տարածել պետությունից դուրս, հավաքելով օտար պետությունների քաղաքացիներին պատկանող տվյալները կամ վերահսկողություն սահմանելով հեռահաղորդակցության ծառայությունների միջոցով,2 ապա այսօր նույն տրամաբանությամբ վերահսկողությունը անարդյունավետ է, քանի որ տվյալները բազմապատկվում են ավելի արագ քան տեխնոլոգիաները, որոնք կարող են գլուխ հանել այս ծավալներից, իսկ իրավական կամ ընդհանրապես պետական գաղափարական միտքը, ու դանդաղկոտ կառավարման պրոցեսները հետ են մնում նույնիսկ տեխնոլոգիական իրականությունից։


Այս իրողությանը տեղյակ ու դրանից խուճապի մատնված կառավարությունները ու ոստիկանական համակարգերը, ժամանակակից մարդու միջավայրային վերահսկումը դարձրել են սեփական զավթողական քաղաքականության թիրախ։ Միտում, որը հատկապես տեսանելի է մեծ արեւելքում, ունի իր պատմական սկիզբը ԱՄՆ-ում եւ այսօր ունի նաեւ համատարած բնույթ ամենուր։ Բայց միեւնույն ժամանակ սոց ցանցերում բնակվող ժամանակակից մարդու կյանքը ու աշխարհընկալումը փոխվել է արմատապես։ Օրինակ՝ այս ամենից ծնված նոր շոշափելի օրինաչափություններից մեկը, որը բացարձակ չի գոհացնում եւ ոչ մի պետական կառավարման ավագանու, հատկապես բռնատիրական հավաքականություններում, դա բռնի թափանցիկության ռեժիմն է ամեն տեղ ու ամեն ոքի նկատմամբ։ Ռեժիմ, որը արդեն կիրառելի է ոչ միայն հանրության, այլ նաև կառավարման համակարգերի ու նրա դերակատարների նկատմամբ, որովհետեւ դա է ժամանակի պահանջը։ Ըստ իս, ահա այս միջավայրում կամ անվայր տարածության մեջ բախվում են այսպես կոչված խելոք, բայց իրականում վերահսկվող միջավայրները դասական քաղաքներին ու համընդհանուրներին։



ԱՄՆ Զանգվածային վերահսկողության ծագումնաբանությունը քարտեզագրված


Եթե Հայաստանը կամ որեւէ այլ պետություն չհասկանա իր շուրջ կամ ընդհանրապես աշխարհում ծավալվող պրոցեսները, կարո՞ղ է արդյոք կողմնորոշվել ժամանակի մեջ։ Այսօր, խելոք աշխարհ կառուցելու հանձնագիրը, այսպես կոչված խելոք քաղաքի, միջավայրի կամ նույնիսկ մոլորակի երեւակայականը, հրամցվում է աշխարհի հանրությանը առաջին հայացքից անժխտելի դրական շարադրություններով։ Օրինակ, Չինական Huawei-ի3 կամ Ամերիկյան IBM-ի4 կողմից, սա ներկայացվում է որպես բարձր թողունակության տվյալների ենթակառուցվածքների, հետևաբար, նաև անխոչընդոտ մատակարարման շղթաների կամ լոգիստիկ կարողությունների, անսահման տնտեսական աճի, մաքուր միջավայրի եւ այլնի մասին հայտարարություններով։ Երեւակայության ձեւերից մեկը իրերի համացանցն է նաեւ, որտեղ մարդու նրա կյանքի եւ մեքենայի համադրումը պիտի թույլ տա կազմակերպել առաջադեմ աշխարհակարգը, ապաքաղաքական ու համասեռ։ Ըստ այս հետազոտության, վերջինս, միաժամանակ հանդիսանում է նաեւ «վերահսկելիության հանձնագիր», բայց համատարած դիսկուրսը միայն վեր է հանում այլ պատկեր։ Չմանրամասնելով ներկա դիսկուրսը այս ամենի մասին նշեմ միայն, որ այսպես կոչված «խելոք» գործընթացները, ի տարբերություն սառը պատերազմի տրամաբանության մեջ ծնված «ռացիոնալ» գործընթացների, սկսում են դուրս մնալ դասական կենտրոնացված իշխանությունների վերահսկողությունից, բնակվելով շարունակ փոփոխվող ու որոշակի իրավասության աշխարհագրական կաղապար չունեցող հանրության միջավայրում։ Անորոշությունը հանդիսանում է խելոք պրոցեսների պարարտ հողը, քանի որ այս ոլորտի դերակատարները սրանով արդարացնում են «խելոք» համակարգեր ներդնելու անհրաժեշտությունը։ Այսպիսով, մարդու միջավայրային փոխազդեցության մեջ առաջացած ամբողջ տվյալների ծավալը սեփականացնում են օտար կամ մասնավոր դերակատարները։ Ավելին, առաջարկված «խելոք» համակարգերը միշտ անկատար են, դրանք ընդամենը անընդհատ թարմացվող փոխազդեցության տարբերակներ են։ Այսինքն «խելոք» միջավայրի մասին խոստումը արդյունքում մարքետինգային քաղաքականություն է այլ ոչ թե իրական հեռանկար։


Այսպես կոչված «խելոք» պրոցեսները, սկիզբ առնելով «խելոք» համակարգերից, ինքնակարգավորվում են անկախ որեւէ արխաիկ ուղեցույցներից, որոնցով այսօր շատերը փորձում են բացատրել նոր աշխարհը։ Եթե սառը-պատերազմյան ռացիոնալ քաղաքականության տրամաբանությունը պարզունակ հակադրությունների ու բևեռների վրա էր հիմնված, «խելոք» պրոցեսները ոչ սահմանափակված են եւ ոչ էլ հետաքրքրված այս հակասություններով, դրանք ավելի շուտ միջավայրային են։5 Խելոք գործընթացի համար չկա էական հակասություն օգտատիրոջ, միջավայրի կամ ընդհանրապես թվային գործարքի որպիսության, տարածքային ինքնության մեջ։ Այս պրոցեսները առաջնորդվում են անընդհատ եւ ամեն ինչի օպտիմալացման նպատակին, ստեղծելու ավելի կայուն կոնֆիգուրացիաներ մարդու, իր միջավայրի, եւ համացանցի փոխազդեցություններով։ Այս տեսակ դիսկուրսը, օրինակ` համեմատելով ինժեներական «խելոքը» սառը-պատերազմյան «ռացիոնալին» փորձում է ամբողջական պատկեր ստեղծել խելոք աշխարհ պատմվածքում,6 բայց նորից նշեմ, որ մարդու ու նրա կյանքի միջավայրի վերահսկելիության հանձնագիրը, կամ որպես չնախատեսված հետեւանք կամ թե նպատակ, դառնում է այս ամենի հաջորդ անբաժան մասը։ Օրինակ, գիտակցելով որ ոչ մի վերծանման միջոց չի կարող ըմբռնել մարդու կյանքի միջավայրը ամբողջությամբ, խելոք պրոցեսները փորձում են բազմապատկվել վերահսկողության համակարգերի միջոցով, ներթափանցելով կյանքի ամեն մի ոլորտ։ Ինչով բացատրվում է նաեւ բոլոր գերտերությունների խուճապը դառնալ առաջատարը «արհեստական կամ սինթետիկ գիտակցության» կամ մեքենայական ինքնուսուցման ոլորտներում,7 այսինքն` այն ոլորտներում, որոնք փորձում են գլուխ հանել անընդհատ մեծացող տվյալների միջավայրից։ Ի հավելում, կարելի է նշել նաեւ, որ հին աշխարհի սառը-պատերազմյան տրամաբանությամբ աշխարհակարգի մասին թյուր պատկերներ պրոպագանդողները ոտաբոբիկ են նոր աշխարհի այս մասշտաբին եւ նրանց քարոզները մեծ հաշվով կարելի է անտեսել։




Կասկածյալի ընդհանուր կերպարը, 19-20 րդ դարում
ԱՄՆ Զանգվածային վերահսկողության ծագումնաբանությունը քարտեզագրված



Աշխարհում ծավալվող պրոցեսները տեսնելու համար, եթե առաջին նկատառումը ներկա ինժեներական «խելոքության» երեւակայականն է, հաջորդ նկատառումը պետական կառավարման արդեն հնավանդ «խելոքության» երեւակայականն է՝ նեոլիբերալիզմը, որի մասին արդեն շատ է խոսվել, ներառյալ դիտարկելով մեկը մյուսի համատեքստում։ Նեոլիբերալ աշխարհընկալումը, որով շատ կառավարություններ, ներառյալ կարծես թե մեր կառավարությունը դեռ առաջնորդվում են, ճանաչում է խելոք պրոցեսները շուկայական ինքնակարգավորման մեջ։ Այսինքն` փոքրացնելով կառավարությունը թույլ տալ շուկայական հարաբերությունների ռացիոնալ ինքնակարգավորման պրոցեսներին ներթափանցել կյանքի բոլոր հնարավոր ոլորտներ։ Ակնհայտ է, որ մի շարք ոլորտներ չեն կարող բարեփոխվել այս մտածելակերպով, ներառյալ առողջապահության, մշակույթի եւ այլն, բայց չնայած բացասական կողմերին, ազատական մշակույթի տեսակետից նեոլիբերալիզմը, ընդհանուր առմամբ, ավելի կենսունակ է քան հետսովետական դանդաղկոտ ու անիմաստ մեծ պետական կառավարման մեքենան։ Մեկը մյուսի համատեքստում դիտարկումը շարադրում է եթե նեոլիբերալ պատկերացումներով փորձագետների մի խումբ պիտի մշակի ու ներդնի այսպես կոչված շուկայական ռացիոնալ ինքնակարգավորումը քաղաքականության տեսքով, ապա «խելոք» պրոցեսները բազմապատկվում են անկախ,5 անհատների, հանրության ու համացանցի փոխազդեցության միջոցով։ Վերջինս այսօր նկատելի է ոլորտներում ինչպիսիք են տրանսպորտի, մատակարարման, առաքման, վարձակալության եւ այլն։ Որպես հետեւանք այս տեսակ զարգացման, ինչպես արդեն նշեցի, առաջանում են անտեսանելի ոստիկանական համակարգեր եւ ոստիկանական պետություններ, որոնց մասին «խելոք» միջավայրների մասին դիսկուրսը խուսափում է մտածել, բայց ինքնիշխան մարդը այսօր պարտավոր է մտածել։


Իրականում ավելի ճշգրիտ սահմանում խելոք միջավայրի կլինի ոչ թե սահմանափակ ինժեներական «խելոքը» այլ ուղակի մի միջավայր, որտեղ խելոք մարդիկ են ապրում, որոնք տեսնում են իրենց որպես ինքնավար գիտակցության կենտրոններ եւ միաժամանակ ոչ թե օգտագործվում են այս համակարգերի կողմից այլ օգտագործում են հենց նույն վերահսկողության համակարգերը, այդ թվում սոց ցանցերը, իրենց անկախ նպատակներին։ Այսինքն, հանրությունը ինքնակառավարվում է ու ամեն ինչից զատ առաջ է գալիս ընդհանուր մի համակարգ, որը բաց հրապարակային քաղաքականության մեջ վերհանում է հավաքական, վարից վեր կառուցվող օրինաչափությունը։ Այսպիսով` հարցը տեղափոխվում է կառավարության ինքնությունից այն հարցին թե արդյոք հնարավո՞ր է կամ անհրաժե՞շտ է կառավարություն ընդհանրապես։


“.. հարցը տեղափոխվում է կառավարության ինքնությունից այն հարցին թե արդյոք հնարավո՞ր է կամ անհրաժե՞շտ է կառավարություն ընդհանրապես։”






2.

Հայաստանի օրինակը, քննադատություն

Երեւանը ու հեղափոխական Հայաստանը խելոք միջավայր է հենց այն պատճառով, որ կարողացավ օգտագործել այս ճարտարապետությունը ու հավաքական շարժման միջոցով դարձնել այն ընթեռնելի նաեւ աշխարհի համար։ Ճարտարապետություն ասելով ես չեմ խոսում ամենևին տեղեկատվության տարածման հերթական նոր մեթոդի մասին ու ավելին, համոզված եմ, որ դիտարկելով սոց ցանցերը կամ մարդու ու համացանցի մնացած փոխազդեցության ձեւերը  ընդամենը այս լույսի տակ կնշանակի կորցնել տեսադաշտից այս ամենի էությունը, խոսքը գնում է ընդհանրացման սոցիալական պրոցեսների ու նոր համընդհանուրների վերհանման մասին։


Մարդու կյանքի նոր միջավայրում, օրինակ, տեղի է ունենում վերահսկելիության ձեւի փոփոխություն ու սրա հետ կապված հասարակական կյանքի համընդհանուրների ձեւափոխում։ Հանրային տարածությունը, որը հասարակության համընդհանուր տնօրինման ռեսուրս է, վերահսկելիության հանձնագրի նյութականացման հետ մեկտեղ ձեւափոխվում է։ Եթե հանրային տարածության մեջ լինելը կամ հայտնվելը ըստ Հ. Արենդտի հոմանիշ էր քաղաքական մասնակցությանը,8 ապա այդ տարածության մեջ լինելը այլեւս բաժանվում է ֆիզիկական ներկայության տրամաբանությունից ու միաձուլվում վերահսկվելի ներկայության տրամաբանությանը, իսկ սրանք պարտադիր չէ համատեղել։9 Հասարակությունը, հանրային տարածությունը պատկերացնում է սոց ցանցերում սեփական ներկայությունը վավերացնող լուսանկարներով կամ որեւէ մասնավոր մեկնաբանության տարածելով-ընդհանրացնելով, այսինքն, վերահսկելիության հանձնագրի նյութականացման տրամաբանության մեջ։ Այսպիսով, եթե դասական քաղաքում կամ հանրային տարածության մեջ ներկայությունը արդեն քաղաքական մասնակցության ձեւ էր ապա այսօր պարուրված ենք նաեւ տվյալների ենթակառուցվածքով։ Հանրային կյանքի մասնակիցները, բոլոր քաղաքացիները, սկսում են իրականացնել վերահսկիչ գործառույթ, միայն թե սովորաբար նրանց վերահսկելի է միայն սեփական փոխազդեցություններից առաջացած հանրային մտքերի պղպջակը։10 Այնուհանդերձ, Հայկական հեղափոխության միջոցով ակնհայտ դարձավ մի նոր գործընթաց որով ժամանակակից հանրային տարածությունը ամբողջությամբ կարող է դառնալ վերահսկելի հասարակության կողմից։ Հասարակությունը, ուղղելով իր ուշադրությունը համընդհանուրին, կարողացավ վերահսկել վերջինիս առնչվող թե՛ տվյալների թե՛ ֆիզիկական ենթակառուցվածքները, հանրային գործածությունից դուրս թողնելով վերահսկիչ հանձնառույթ ունեցող սուբյեկտին, ոստիկանին։ Խաղաղ անհնազանդությունը` որպես համընդհանուր սկզբունք, այս գործածության մեջ օգնեց հասարակությանը դիմակայելու բազմաթիվ ամբոխացման կամ տրոհման փորձերին։ Այս ամենի մեջ, այնուամենայնիվ, կարեւոր է հանրային տարածության մասին, որպես համընդհանուրի՝ ընդհանուր ունեցվածքի, նոր գիտակցումը։




Ցուցադրության պանելները պատկերում են Երեւանի երեք քաղաքական ցույցերը (2015, 2016, 2018) տեսական մեկնաբանությունների, գծագրերի ինչպես նաեւ 16300 պատկերների հավաքածույի միջոցով։ Վերջինս գեներացվել է համացանցից, ծրագրավորելով, այնուհետեւ մեքենայական ինքնուսուցման առարկա ճանաչող ալգորիթմի միջով վերծանելով։


Համընդհանուր ասելիս սովորաբար պատկերացնում ենք ընդհանուրին պատկանող նյութական ռեսուրսները, լճերը, անտառները եւ այլն, բայց համընդհանուրը ինքնին միայն ռեսուրս չէ։ Եկեք փոխարենը ուղղենք մեր ուշադրությունը աննյութական համընդհանուրներին ինչպիսին է նաեւ, ըստ իս, հանրային տարածությունը։ Վերցնենք «համընդհանուրի» մերօրյա սահմանումներից մեկը եւ պատկերացնենք այն որպես որոշակի նյութական ու աննյութական ռեսուրսների ընդհանուր ավազան, որը առաջացնում եւ/կամ տնօրինում են հասարակ մարդիկ, մարդկանց հանրույթը, եւ որի հավաքական տնօրինումը առաջ է բերում ընդհանրացման հասարակական գործընթացը ստեղծելով ինքնակառավարման օրենքները եւ կանոնները առօրյա բանակցությունների միջոցով։11 Ւ հավելում նաեւ պատկերացնենք, որ համընդհանուրին հնարավոր չէ վերաբերվել որպես ապրանքի, գնել այն կամ վաճառել շուկայում,12 ի տարբերություն ռեսուրսների, թեկուզ եւ հավաքական, որոնք նեոլիբերալ աշխարհակարգում պաշտպանված չեն ապրանքայնացումից։ Այսպիսով կստացվի, որ համընդհանուրը դա մի բան է, որը հնարավոր չէ ապրանքայնացնել, եւ որի տնօրինման կանոնները առաջացնում են հասարակ մարդիկ, հանրույթները, բացարձակ հորիզոնական, ցանցային փոխազդեցություններով։ Այդ տեսակ աննյութական համընդհանուրի օրինակ է գործելակերպը, սկզբունքները, բայց ոչ թե նպատակները կամ սիմվոլները, որոնց կարելի է ստեղծել կապիտալով։ Իսկ ինչու՞ եմ ընդգծում այս հակադրությունը, որովհետեւ Հայկական հեղափոխության տարընթերցումը կարող է կոծկել արդեն վերհանված համընդհանուրները, եւ ստեղծել տպավորություն թե հասարակությանը անհրաժեշտ են կետային նպատակներ կամ սիմվոլներ, որպեսզի այն օգտվի հենց իր կողմից ստեղծած հորիզոնական-ցանցային ճարտարապետությունից։ Ինքնավար մարդուն անհրաժեշտ չէ ինչ-որ հավաքական նպատակ կամ առաջնորդ, որպեսզի նա լինի ինքնավար, այլ անհրաժեշտ է համընդհանուրի գիտակցում։ Այս գիտակցումից առաջանում են ինքնավար հանրության սովորությունները, բնավորությունը, շարունակ ստեղծել եւ վերհանել նոր համընդհանուրներ հենց նույն ցանցային եւ հորիզոնական ճարտարապետության մեջ, որը ծառայում է ոչ թե ազգի կամ հասարակության միատար դառնալուն այլ ինքնավար հավաքականության ստեղծմանը։ Այս գործընթացը վտանգում են ոչ այնքան հանրային տարածության ապրանքայնացման փորձերը, այս կամ այն վարձու-սինթետիկ հանրույթների ներկայությունը դրանում, այլ վերահսկելիության հանձնագրի անխոչընդոտ նյութականացումը, մասնավորապես, և համընդհանուրների ռազմականացումը, ընդհանրապես։


“Այս գիտակցումից առաջանում են ինքնավար հանրության սովորությունները, բնավորությունը, շարունակ ստեղծել եւ վերհանել նոր համընդհանուրներ ..”



Հանրային տարածությունը այլափոխող առավել ակնհայտ օրինակներ են «խելոք քաղաքների» կամ ըստ այս հետազոտության «վերահսկելի քաղաքների» այն համակարգերը, որոնք կարող են անձի ներկայությունը եւ մարդու ինքնությունը նույնականացնել ասենք տեսախցիկներից հավաքած դիմային պատկերներով կամ իրերի համացանցի հետ փոխազդեցությունից առաջացած այլ տեսակ բիոմետրիկ տվյալների գեներացումով։13 Բացառելով մարդու անանուն ներկայությունը հանրային տարածության մեջ, ենթարկեցնելով ամեն մի հորիզոնական-ցանցային փոխազդեցություն վերահսկելիության տրամաբանությանը, համընդհանուրին նորից սկսում է տնօրինել մասնավորը, կլինի դա ոստիկանական համակարգ, տեխնոկրատների խումբ թե ինչ-որ ընկերություն։ Հետևաբար` բացարձակ անթույլատրելի կլինի Չինական «Huawei» ընկերության այնպիսի ներկայությունը Երեւանում, որը թույլ կտա ներդնել դիմապատկերով անձի հայտնաբերման համակարգ, կամ ցանկացած այլ համակարգ, որը ընդհանուր վիճակագրական տվյալներից զատ հնարավոր է դարձնում որեւէ մեկին, թեկուզ եւ ՀՀ կառավարությանը, ավտոմատորեն պարզել մարդու ինքնությունը հանրային տարածության մեջ։ Այս տեսակ համակարգերը պետք է դե-իդենտիֆիկացնեն մարդուն, ջնջեն նրա ինքնությունը պարունակող որեւէ հղում անմիջապես, ստատիստիկ տվյալը գրանցելու պահին կամ ընդհանրապես չգրանցեն ինքնությունը հաստատող տվյալ առանց քաղաքացու առերեւույթ համաձայնության։ Նույն տրամաբանությամբ նաեւ պիտի գործի օրինակ մեքենայի համարանիշները գրանցող կամ գալիք հանրային տրանսպորտի բաժանորդագրման համակարգերը, եւ այլն։ Ֆիզիկական տարածության մեջ մարդու անանուն ներկայությունը պաշտպանող համակարգերը մասամբ կպաշտպանեն նաեւ համընդհանուրը, դրանում առաջացող ինքնավար հորիզոնական-ցանցային փոխազդեցությունները, միայն որոնցով է հնարավոր համընդհանուրի պահպանումը։ Բայց քանի որ կյանքի ներկա միջավայրը ընդլայնում է հանրային տարածությունը թե՛ ֆիզիկական թե՛ հաղորդակցության սահմանաչափերից, ներառելով դրան սոց ցանցերի, կամ ընդհանրապես համացանցի ընդհանրացման սոցիալական պրոցեսների մեջ, ինքնավար մարդուն պիտի հետաքրքրի հանրային տարածությունը իր ամբողջ չափայնությամբ։ Նվազագույնը, որը կարող է անել ՀՀ կառավարությունը դա հետեւել «GDPR»14 կանոնակարգի օրինակին, պաշտպանելու քաղաքացիների տվյալները, ի հավելում նաեւ մտածի սահմանափակելու կամ բացառելու որեւէ արտաքին ռեժիմի չարտոնված սուպեր-իրավասությունը Հայաստանում, իսկ քաղաքացին, միեւնույն ժամանակ, գիտակցի համընդհանուրը, որը նա պետք է տնօրինի։ Գործընթացը, որը մի քանի օրինակով ներկայացրեցի, եւ որին անվանում եմ համընդհանուրների ռազմականացում, կարող է կանխել միայն ազատ/ինքնավար հավաքականության հակադրությունը։





Եթե կյանքի ներկա միջավայրը շարադրում է այս տեսակ բաց, հորիզոնական ճարտարապետություն, որը միևնույն ժամանակ սպառնում է դառնալ տոտալիտար ոստիկանական, ապա ինչպիսի՞ն պիտի լինի քաղաքական գործընթացը դրանում:  Սկսենք նրանից թե ինչպիսին է այն սովորաբար: Հանրային տարածության մեջ մարդկանց հավասար ներկայությունը նախաենթադրում է բանականության արտահայտման հավասարություն, բայց ահա հենց այդ ունակության բացասման մեջ է կայանում քաղաքական թատերագրության առանցքը։ Ժխտելով հասարակ քաղաքացուն հավասար ընդունակություն ներկայացնելու իր վերապրումները/դիտարկումները ընդհանուր աշխարհի մասին, հնարավոր է դառնում առաջացնել թատերաբեմ որտեղից էլ քաղաքական տեքստի դերասանը պիտի բանականություն բախշի ընդհանուր հանրությանը։ Հայաստանում այս տրամաբանությունը դադարեց աշխատել հայկական թավշյա հեղափոխությունից հետո, այն ժամ, երբ ակնհայտ դարձավ համընդհանուրը առանց թատրոնի կամ թատրոնը որպես առանձին փոքրիկ ձեւ ընդհանրացման։ Մի պահ հետ կանգնելով կտեսնենք, որ ներկա միջավայրում անհնարին է այդ ձեւաչափի քաղաքականություն, եթե քաղաքական առարկա հնարավոր է այլեւս։ Չնայած սրան, հին աշխարհակարգի մնացուկները, ոմանք խորհրդարանական, օլիգարխիկ, ոմանք լուսանցքային, թե՛ սեփական մտքի տկարության պատճառով թե՛ պարտությունից առաջացած դառնությունից, իներցիայով դեռ պետք է փորձեն տեղ ազատել բեմադրության համար, փորձելով համոզել հանրությանը սեփական անկարողության մեջ։ Թատրոնի փոխաբերությունը այս դեպքում ներառում է նաեւ ԶԼՄ-ներին, եւ ոչ միայն ինքնակեղեքման քաղաքական դերասաններին։ Հանրային լրատվության, ներառյալ գրեթե ամբողջ լրատվական համացանցի գոյատեւման նախապայմանը հանդիսանում է սեփական միաբջիջ ու սինթետիկ դրամատուրգիայի հաստատումը, ու այս առումով միայն բնական է նրանց շահագրգիռ մասնակցությունը այս գործընթացին։ Փորձելով առանձնացնել ժողովրդին ու նրա կառավարությանը իրարից, ստեղծելով արհեստական հակամարտություն կամ դրա պատրանք, բեմադրությունը պիտի փորձի ստանալ նոր դիտումներ ու հավաքի լսարան։ Ըստ էության այս թատրոնը ունի մեկ ֆունկցիա, այն է` բացասել հանրային տարածությունը որպես ընդհանրացնող ու հասարակությանը ինքն իր հետ առերեսող վայր, այսպիսով` բացասելով նաեւ հասարակ մարդու բանականության արտահայտման հավասարությունը, բայց թատրոնները տարբեր են լինում։


Եթե ըստ Պլատոնի թատրոնը մի վայր է որտեղ հիմար կամ անտեղյակ մարդիկ հրավիրված են տեսնելու տառապող մարդկանց,15 ապա մեր ԶԼՄ-ների բեմադրության տառապանքը մարմնավորում են հին աշխարհակարգի մնացուկները։ Ահա նրանց է վերագրված համոզիչ բեմադրությամբ բաժանել հանրությանը ինքն իրենից, ընկղմելով հանրային ուշադրությունը սեփական անհեթեթ մելոդրամատիկ բեմականացման մեջ։ Վերջինս, ստեղծում է մանիպուլատիվ հռետորաբանությունը, կանխակալ թեզեր հարցերի տեսքով, մասամբ ճիշտ ու մասամբ սուտ նյութեր եւ այլն։ Այսպիսով, ցանկացած առողջ քննադատական գործունեության առաջադրանքն է օգնել ճեղքելու այդ մանիպուլատիվ հռետորաբանությունը։ Այս առաջադրանքի ինստիտուցիոնալ հասցեատերը հանրային լրատվականն է, այսինքն` քաղաքացու կողմից ֆինանսավորվող միակ լրատվական կառույցը, իսկ մասնավոր հասցեատերը, ցանկացած բարեխիղճ լրագրող, տեսակ որը Հայաստանում այսօր շատ փոքրաքանակ է։ Այս առումով, հանրային լրատվականի, այսինքն` հանրության կողմից հովանավորվող միակ լրատվական հարթակի գործառույթը կարող է լինել հակառակ տրամաբանության թատրոն առաջացնելը։ Ստեղծել մի վայր, որտեղ հանրությունը կարող է տեսնել ոչ թե մեկ այլ բեմադրություն, այլ թատրոնը այնպիսին ինչպիսին այն կա։ Ժ. Ռանսյերի դասախոսություններից մեկում առաջ բերած բանակռիվն է համեմատել Արտաուդյան դաժանության թատրոնը, Բրեխտյան էպիկ թատրոնին։16 Առաջին թատրոնը, մասամբ նման է մեր Հայաստանյան բեմադրությանը, երկրորդը նման է դրա հակառակ տրամաբանության թատրոնին։ Ըստ Ռանսյերի, երկու դեպքում էլ թատրոնը բացասում է ինքն իրեն որպես ձեւ, բայց մեր օրինակում, ըստ այս փոխաբերության, մի թատրոնը, նախ և առաջ, պետք է բացասի մյուսին։ Եթե հին մնացուկների պրոպագանդայի թատրոնը նպատակ ունի կտրել իր լսարանին իրականությունից, դարձնելով նրան մասնակից բեմադրությանը, որպեսզի նա կորցնի որեւէ հեռավորություն սեփական իրականության ու բեմադրության միջեւ, լքի ունկնդրի դերը եւ լինի բեմադրության կենտրոնում որպես մասնակից, ապա այս թատրոնը կփորձի անել հակառակը, շարունակ ընդգծելով հեռավորությունը բեմադրության ու դիտողի միջեւ, այսպիսով` հնարավոր դարձնելով հանդիսատեսին գիտակցելու սեփական իրավիճակը որպես ունկնդիր. արդյունքում բեմադրության ներկաները առաջինը կառերեսվեն սեփական գոյավիճակին որպես հանրույթ եւ երկրորդը, կընկալեն թատրոնը ընդամենը որպես մասնավոր համընդհանուրի մեջ։


“.. հնարավոր դարձնելով հանդիսատեսին գիտակցելու սեփական իրավիճակը որպես ունկնդիր. արդյունքում բեմադրության ներկաները առաջինը կառերեսվեն սեփական գոյավիճակին որպես հանրույթ եւ երկրորդը, կընկալեն թատրոնը ընդամենը որպես մասնավոր համընդհանուրի մեջ”





«հավաքական գործոն». մշակված է tensorflow մեքենայական ինքնուսուցման առարկա ճանաչող ալգորիթմի միջոցով. գրաֆիկական նյութի կադրերի հեղինակների անունների կամ նշանները աջ անկյունում

Վերադառնալով թատրոնից հանրային տարածությանը, քաղաքին, կնկատենք, որ հայտնվել ենք մի միջավայրում, որի մասին հասկացությունը ընդհանուր է՝ ունի հավաքական բնույթ, բայց դրանում վերապրումները անձնական են կամ ունեն մասնավոր բնույթ։ Կնկատենք նաեւ, որ հայտնվել ենք մի միջավայրում, որտեղ ներկաները ազատ են անել սեփական մեկնաբանությունները, ստեղծել սեփական պատմությունները այդ միջավայրի կամ դրանում ծավալվող պրոցեսների մասին, այսինքն` ունեն բանականության արտահայտման հավասարություն։ Մեկնաբանությունները կարող են չհամաձայնվել, բանակցել, լինել ավելի շատ կամ քիչ խելամիտ, բայց միայն բոլորի մասնակցությունը կարող է ստեղծել քաղաքի մասին հավաքական հասկացությունը, օրինակ` ազատ հայկական պետության մայրաքաղաքի երեւակայականը ու անկախ ամեն ինչից բոլորը ունեն հավասար ընդունակություն խոսելու սեփական վերապրումների մասին եւ ոչ ոք չի կարող դա անել նրանց փոխարեն։ Հաճախ կարելի էր լսել հասարակ մարդուն, ով ներքինացնելով մարդուն ճնշող հակաժողովրդավար պրոպագանդան, ժխտում էր ինքն իրեն հավասար բանականության ընդունակությունը՝ ասելով «հասարակ մարդ ենք, մենք ինչ իմանանք», եւ այսպիսով՝ անմասնակից էր մնում համընդհանուրին կամ ավելի վատ, առանց անելու սեփական մեկնաբանությունը՝ տեսածի ու լսածի սեփական թարգմանությունը իր կյանքի վերապրումների համատեքստում, կրկնում էր թատրոնում պատկերվածը, այսինքն` ունենում էր բարձրաձայնող բերան, բայց չեր ունենում լեզու։ Բանակռիվը, որն այստեղ առաջարկում եմ, թատրոնի եւ քաղաքի փոխաբերություններով, նպատակ ունի ընթեռնելի դարձնել մասնակցության այն ձեւը որով հնարավոր է օգտագործել այլ ոչ թե օգտագործվել վերահսկելիության ենթակառուցվածքների կողմից, քանի որ վերահսկելի վիճակներից մեկն է ներկայությունը թատրոնում այլ ոչ թե քաղաքում։ Վերջինս նպատակ ունի նաեւ տեսանելի դարձնելու այն սահմանազատումը, որը յուրաքանչյուր քաղաքացի պետք է հաղթահարի ամեն օր, սեփական վերահսկելի ներկայության պայմաններում, որտեղ թատրոնի ուրվականը հետապնդում է նրան ամեն մի էկրանի միջերեսում։ Խելոք միջավայրը իր խելոք քաղաքացիներով պիտի փորձի վերհանել նոր համընդհանուրներ ու անել դա բանականության արտահայտման հավասարության նախապայմանով, ինչն իր հերթին ենթադրում է ազատ ներկայություն ու մասնակցություն։ Անկախ ամեն ինչից, ազատ մարդը ունի բանականության արտահայտման հավասարություն, իսկ դրա բացասումը, որը սկիզբ էր առնում, անցյալի քաղաքական դերակատարի դատարկամիտ վերից վար հայացքում, կյանքի ներկա միջավայրում դարձել է ընդամենը վերջինիս տկարամտության ատյան։


“Բանակռիվը, որն այստեղ առաջարկում եմ, թատրոնի եւ քաղաքի փոխաբերություններով, նպատակ ունի ընթեռնելի դարձնել մասնակցության այն ձեւը որով հնարավոր է օգտագործել այլ ոչ թե օգտագործվել վերահսկելիության ենթակառուցվածքների կողմից”






Բացարձակ հորիզոնական ու թափանցիկ փոխազդեցությունների պայմաններում, հասարակությունը սկսում է ձգտել ուղիղ/անմիջնորդ ժողովրդավարության, իսկ քաղաքական գործընթացները սկսում են թատրոնից դուրս գոյանալ։ Սոց ցանցերում ապրող պատկերը կամ համընդհանուրի մասին նկարագրությունը կարող է առաջացնել հավաքական գործոն, ստեղծելով մասնակցության նոր տրամաբանություն, ամբողջությամբ բացասելով հին թատրոնի տրամաբանությունը։ Եթե լուսանկարները կարող են առաջացնել քաղաքում ձեւավորվող գործընթացի համատեքստը, ապա վերահսկելի քաղաքում պատկերների հոսքը, որպես ուղիղ թարմացվող վավերագրություն, ավելի ակնհայտ է ընդգծում քաղաքական դերասանի կամ թատերագրության անիմաստությունը, անգործածելիությունը։ Այսուհետ անհնար է դառնում քաղաքական տեքստի դերասանին բանականություն բախշել հանրությանը, խոսել որեւիցե մեկի փոխարեն կամ խոսել հասարակության ներսում խելամտության տեղաբաշխման մասին, քանի որ հավաքական գործընթացը առօրյա հորիզոնական/անմիջնորդ բանակցությունների տեսքով արդեն իսկ վերհանում է համընդհանուրները, իսկ դրանց տնօրինման հմտությանը, գործելակերպին, սկսում է տիրապետել ամեն ոք. քաղաքական բայց անկուսակցական հանրույթը։ Այսպիսով` մենք գործ ունենք մարդու նոր մասշտաբի ու սեփական մասշտաբի ընկալման նոր մեխանիզմի հետ, ինչը արմատապես փոխում է քաղաքի, ինչպես նաև քաղաքական գործընթացի էությունը։ Անցյալում տրված իմ հարցազրույցներից մեկում, «Ճարտարապետություն, Շինարարություն Ամսագիր» 2003 -ին, խոսեցի քաղաքացիական հասարակության ու քաղաքի կապի մասին, վերջինս որպես քաղաքական առարկայի/սուբյեկտի ու գործընթացի ձեւավորման միջոց։17 Քաղաքը նաեւ կարեւոր է դիտարկել որպես համընդհանուրի վերհանման ու հանրային տարածության մեջ մարդկանց հավասար ներկայության միջոց, իսկ այս օրինակում նաեւ որպես փոխաբերություն ժողովրդավարացման գործընթացները պատկերելու համար։ Քաղաքը թե՛ որպես նյութական իրողություն, թե՛ որպես ապրող հանրույթ եւ կամ հասարակության ռիթմ, թե՛ որպես ազատ լինելու երեւակայական, ապրում է պատկերումներով։ Հետեւաբար, ժողովրդավարությունը գոյություն ունի միայն հանրային միջավայրում ճշմարտացի նկարագրություններով, ժողովրդավարությունը գոյություն ունի իրողությունները բնութագրող խոսքի արձակ համատեքստում, գոյություն ունի նույնիսկ ստորակետների մեջ։ Հենց այս մասշտաբում հնարավոր է նաեւ ժողովրդավարացման գործընթացները շփոթեցնել հիբրիդային պատերազմի պրոպագանդայի նոր մեթոդներով, մոդուլացնել մարդկանց ու համացանցի փոխազդեցությունները, տարանջատելով հանրույթները միմյանցից ու համընդհանուրից։


“.. ժողովրդավարությունը գոյություն ունի միայն հանրային միջավայրում ճշմարտացի նկարագրություներով, ժողովրդավարությունը գոյություն ունի իրողությունները բնութագրող խոսքի արձակ համատեքստում, գոյություն ունի նույնիսկ ստորակետների մեջ:”







Եթե կյանքի ներկա միջավայրը ընդգծում է թատրոնի մասնավոր բնույթը, համընդհանուրին քաղաքականացնելու դրա տկարությունը, այն միեւնույն ժամանակ վեր է հանում տոտալիտար նոր պրոցեսներ։ Այսօր, առավել քան երբեւէ, հնարավոր է չափագրել հասարակությանը, ընթեռնելի դարձնել հանրային տարածության ռիթմը ու արհեստականորեն առաջացնել նոր սովորություններ, նոր ռիթմեր, ինչպես օրինակ ծիսական կարգով մարդը այսօր վարվում է իր հեռախոսի կամ դրանով շարադրվող փոխազդեցությունների հետ։ Աշխարհի հանրությունը առերեսվեց սոց ցանցերի հակաժողովրդավար կողմին ԱՄՆ ընտրություններում «Քեմբրիջ Անալիտիկայի» մեծ տվյալների միջոցով ստեղծած պրոպագանդայի ռազմարշավից հետո։18 Հասարակության շարունակ տրոհումը, հետընթացը դեպի ցեղային դասավորություն, որպես հետեւանք սոց ցանցերի, սկսեց առավել ակնհայտ դառնալ այդ ռազմարշավից հետո։ Հետընթացը դեպի ցեղային հասարակարգ անխուսափելի է դարձնում բռնության ներկայությունը հանրային տարածության մեջ, որն էլ իր հերթին շեշտում է վերահսկելիության հանձնագիրը նյութականացնելու  թվացյալ հրատապությունը։ Բռնության բացակայությունը հայկական թավշյա հեղափոխության օրերին զարմացրեց աշխարհին նաեւ այս պատճառով, այն ինչ ժամանակակից աշխարհում նոր ներկայություն է ստանում, բացակայում էր Հայաստանում։ Բռնությունը, ի դեպ, հանրային տարածության մեջ աշխարհում ունի երկար ներկայություն, մարմնապատիժներից մինչեւ ահաբեկչություն, մինչդեռ հանրային տարածության թվացյալ խաղաղ բնույթը աշխարհի քաղաքակրթության մեջ ունի գոյության շատ կարճ ժամանակամիջոց։19 Հայկական Հեղափոխության ընթացքը ակնհայտ դարձրեց բռնությունը բացառելու գոյություն ունեցող հավաքական ընդունակությունը, որը հասարակությունը կարողացավ վերատեղադրել նոր քաղաքական առանցքի վրա, իսկ հասարակարգերը ու աշխարհակարգերը հիմնված են լինում հենց հավաքական ընդունակությունների վրա։ Ցանցային կենսակերպով ապրող ժամանակակից աշխարհը նաեւ այս պատճառով է թողնում հին աշխարհակարգը անցնելով նորին, որտեղ նա ունի նոր սովորություններ ու նոր ընդունակություններ։ Անհանգստացնողը այն է` որ վերահսկելիության հանձնագրի համատեքստում սովորությունները հնարավոր է նախագծել եւ բազմապատկել հանրության մեջ։ Մարդը, կյանքի ներկա միջավայրում ձեռք է բերում սովորությունների ձեւվածք, որը հետեւանք է նրա ցանցային կենսակերպի, օրինակ լինել վերահսկելի՝ ունենալ կյանքի մշակույթ, որը հնարավոր է դարձնում նրա վերահսկելի ներկայությունը։ Ելքը ամենեւին էլ ապագայից պատսպարվելը չէ, այլ հասնել այն ինքնագիտակից ներկայությանը, որտեղ մարդը կասիմիլացնի կյանքի ներկա միջավայրը մինչեւ այն չի յուրացրել նրան, իսկ սա առավել քան հնարավոր է, երբ ամեն մի միջավայրային փոխազդեցություն այսօր կարելի է տրոհել ու մոդուլացնել վերահսկելիության հանձնագրի իրականացնելուց։


“Այսօր, առավել քան երբեւէ, հնարավոր է չափագրել հասարակությանը, ընթեռնելի դարձնել հանրային տարածության ռիթմը ու արհեստականորեն առաջացնել նոր սովորություններ, նոր ռիթմեր”






«մասնատված գործոն» ծրագրավորելով երամի տրամաբանությունը, Ք.Պերլինի գրադիենտ դաշտում, ստեղծեցի կետերի ամպը որը ունեցավ բախշվածություն ու հորինվածք առավել պատկերավոր մարմնավորելու big 5 psychometric աղյուսակը, որն ընկած էր «Քեմբրիջ Անալիտիկայի» գործունեության հիմքում


Ինչպես արդեն նկատեցիք «վերահսկելի» եզրույթը այս տեքստում կիրառում եմ բացառապես ժխտական իմաստով, բնութագրելու հասարակ մարդուն, ինչպես նաև նրա կյանքի միջավայրը ավելի ու ավելի վերահսկելի դարձնելու միտումը, բայց բռնի թափանցիկության ռեժիմը, որպես հետեւանք դառնում է նոր աշխարհ կառուցելու հանձնագրի հակառակ կողմը։ Ժամանակակից սերունդը չի պատկերացնում մութ անկյուններ նոր աշխարհում ու թափանցիկ, կամ վերահսկելի ինստիտուտներ կերտելը նրա կենսակերպից բխող օրինաչափությունն է։ Այսինքն, եթե ընդհանրապես հնարավոր են պետական ինստիտուտներ հին ձեւակերպմամբ, ապա հանրության համար նրանք կարող են լինել միայն թափանցիկ։ Վերջինս հուշում է այսօրվա աշխարհակարգի կառուցվածքավորման հատկանիշներից մեկը, այն է, վերահսկելի աշխարհ կառուցելու երեւակայականը հետաքրքրված է հին աշխարհակարգի ինստիտուտներով այնքանով ինչքանով դրանք հնարավոր է ներառել սեփական գործողությունների մեջ։ Այս իմաստով, հանրությունը ինքը պիտի որոշի թե ինչքանով է արժևորում այս կամ այն պետական ինստիտուտի ձեւափոխումը, ու թե ինչ աստիճանի պետք է լինեն այդ ձեւափոխումները։ Ամեն ինչից զատ քաղաքացին պիտի գիտակցի, որ կար Հայաստան, որը գտնվում էր ծեսերի ու արարողակարգերի դեկորատիվ կարգավիճակում, իսկ այսօրվա Հայաստանը ունի գործառույթ՝ աշխարհակարգի մեջ Հայաստանը իր քաղաքացիներով ունի կառուցվածքային գործառույթ, որովհետեւ ունի իսկական ժողովրդավարություն կառուցելու ընդունակություն։


“.. բռնի թափանցիկության ռեժիմը, որպես հետեւանք դառնում է նոր աշխարհ կառուցելու հանձնագրի հակառակ կողմը ..“







Հասարակության ընդունակությունները բարդ կառուցվածքներ են, որոնք կերտվում են երկար ժամանակամիջոցներում ու դրանց վերհանելը ու սեփական հանրության համար ընթեռնելի դարձնելը բխում է արդի Հայկական պետականության շահերից։ Եթե հետեւենք ազգային ու գլոբալ ինստիտուտների համեմատության դիսկուրսին, կամ պատմությանը, կնկատենք միջնադարից մինչեւ մոդեռն ու արդի աշխարհակարգ կառուցելու կարեւոր հատկանիշներից մեկը, այն է՝ ամեն մի նոր աշխարհակարգ կառուցվում է հնի ներսում, դրանում ձեւավորված հավաքական ընդունակությունները օգտագործելով։20 Կհասկանանք նաև պոպուլիստ դիսկուրսի թյուր էությունը, որը փորձում է հակադրել օրինակ ազգային ու գլոբալ ինստիտուտները, չնկատելով որ ազգային ինստիտուցիոնալ պրոցեսները ամրակայում են առաջին հերթին գլոբալիզացման գործընթացը։ Հակադրությունները չեն լինում բացարձակ, իսկ դրանց կոնֆլիկտը, անպայման չի լուծել համաձայնությամբ։ Եթե օրինակ ինքնավարության վերացական հասկացությունը թյուր պատկերացմամբ հնարավոր է հակադրել մեկ այլ վերացական գլոբալ աշխարհակարգի հասկացության հետ, չի կարելի չնկատել այն գլոբալ միջպետական կառուցվածքը, որը հնարավոր է միայն առանձին ազգային ինքնավարությունների գոյության դեպքում։ Ինքնավարությունը նույնպես հավաքական ընդունակություն է։ Որեւէ միջպետական ինստիտուտի սուպեր-իրավասությունը, կախված է ինքնավար տարածքային ձեւավորման իրավասությունից ու դրա ներսում գործող ինստիտուտներից եւ այսպես շարունակ։ Երբ խոսքը գնում է վերահսկելիության հանձնագրի մասին, եզրույթը որը սահմանում եմ այս տեքստում, պետք է փորձենք պատկերացնել մի գործընթաց, որը դեռեւս ունի ոչ ֆորմալ էություն, համատարած բնույթ ու շատ ազդեցիկ ջատագովներ ի դեմս մեծ տեխնոլոգիական ընկերությունների, մի գործընթաց, որը վայելում է տարբեր ազգային անվտանգության ծառայությունների ու ոստիկանական կառույցների հոգեկան մտերմությունը։ Այս գործընթացի հետ հաշվի նստելը, դրա անհատական, հավաքական ու ինստիտուցիոնալ յուրացումը այսօր հրատապ է։ Մեր հասարակության հավաքական ընդունակությունները, որոնք հայկական հեղափոխության ժամանակ դարձան տեսանելի՝ բռնության բացասումը հանրային տարածության մեջ, համընդհանուրների գիտակցումը, մասնակցության նոր ձեւի ինքնավար յուրացումը եւ այլն, թույլ կտան Հայաստանին ասիմիլացնել այս հանձնագիրը, բայց առանց ինքնագիտակից շարժման վերջինս կյուրացնի Հայաստանին։ Կապելով դիսկուրսիվ թելերը ճարտարապետության, քաղաքաշինության, էսթետիկ փիլիսոփայության, քաղաքագիտության եւ այլն, իմ մտադրությունն է այս տեքստով ներկայացնել այն երեք կետերը, որոնք ըստ իս կօգնեն գործող կառավարությանը մտածել սեփական գաղափարաբանության ձեւավորման մասին ավելի մանրամասնորեն, քանի որ նրա հաջողումը բխում է բոլոր հայերի շահերից։ Դրանք են համընդհանուրները, քաղաքական մասնակցության ձեւը բանականության արտահայտման հավասարության նախապայմանով, ու հավաքական ընդունակությունները։

Ես կարծում եմ, որ համընդհանուրների ռազմականացումը, վերահսկելիության հանձնագրի նյութականացումը, ընկած է կյանքի ներկա միջավայրի ձեւափոխման հիմքում։ Վերջինս կարող է մարդուն ներառել եւ բացառել, ստեղծել տարածական արգելքներ եւ կամ հնարավորություններ, սկիզբ դնել տեղանքի քաոսայնության եւ թե սցենարի վերահսկելիության գործընթացներին։ Այս համատեքստում, այնուամենայնիվ, մարդու գործոնը ու ազատ կամքը մնում է առաջընթացի նախապայման։ Ցանկացած քննադատական կամ տեսական անդրադարձում, որը կփորձի պատկերել հակառակը, գիտակցված թե չգիտակցված կօժանդակի Օրվելյան դիստոպիայի ավելի ինտենսիվ երեւակայականին։ Այս տեքստում ներկայացրեցի թե ինչպես կարելի է սկսել ճանաչել այդ միջավայրը եւ կյանքի հավաքական տարածությունը ընդհանրապես, ընդգծելով մարդու ազատ գործոնը ու դրա գոյության հնարավոր ձեւերը։







Հոդվածի ամբողջ բովանդակությունը, ինչպես նաև գրաֆիկական և գաղափարական նյութերը և ներկայացումները առարկա են Վ. Միսակյանի հեղինակային իրավունքին և չեն կարող վերարտադրվել կամ օգտագործվել առանց վերջինիս կողմից գրավոր կերպով արտահայտված թույլատվության:



ՀՂՈՒՄՆԵՐ

1. “UKUSA Agreement Release 1940-1956.” n.d. https://www.nsa.gov/news-features/declassified-documents/ukusa/.

2. Հեռահաղորդակցության ծառայության միջոցով հնարավոր է դառնում հանրության փոխազդեցություններից առաջացած ու հանրությանը պատկանող տվյալների կենտրոնացված արխիվացում ինչն էլ իր հերթին թույլ է տալիս այդ տվյալների վերծանում

3. Group, Huawei Enterprise Business. 2019. “No Title.” Huawei Enterprise Building The Foundation for the Dgital World. 2019. https://e.huawei.com/en/material/enterprise/lni/1c57b6892fa74a5799d6d6844284d181.

4. IBM. n.d. “Smarter Cities, New Cognitive Approaches to Long-Standing Challenges.” https://www.ibm.com/smarterplanet/us/en/smarter_cities/overview/.

5. Halpern, O., Mitchell, R., Geoghegan, BD. "The Smartness Mandate: Notes toward a Critique." Grey Room, no. 68 (2017): 106-29. Հեղինակները օգտվում են Պ. Էրիկսոնի սառը-պատերազմյան “ռացիոնալի” մեկնաբանությունից  «Paul Erickson et al., How Reason Almost Lost Its Mind: The Strange Career of Cold War Rationality. Chicago: University of Chicago Press, 2015». Այդ հոդվածի վերնագիրը հղում է IBM “Ավելի խելոք մոլորակ” 2008 թվականի գովազգին՝ “mandate for change is a mandate for smart”։

6. Տես հղում 5, սառը-պատերազմյան ռացիոնալ տրամաբանության երեւակայականի մասին, կիբերնետիրկայի պատճառաբանության համատեքստում, խոսում է նաեւ այս հոդվածը «Halpern, Orit, “Cybernetic Rationality,” Distinktion: Scandinavian Journal of Social Theory 15, no. 2 (2014): 1–16.»

7. Տես ՌԴ Նախագահ, ԱՄՆ կամ Չինաստանի նախագահների հայտարարությունները արհեստական գիտակցության ոլորտային զարգացման, դրա առաջնահերթության մասին, օր ՝ “Putin Is Focused on AI! Russian Scientists Working Overtime to Create Terminator Type Intellect!” n.d. Russian Federation: Vesti News. https://www.youtube.com/watch?v=2M9lTx--7Y8.  կամ “Chinese President Xi Jinping Delivers 2018 New Year Address in Beijing.” n.d. China: CGTN. https://www.youtube.com/watch?v=RIDN1cDhz7c. եւ այլն։

8. Hannah Arendt, The Human Condition. Chicago: University of Chicago Press, 1958. 50. On the polis and the “space of appearance,” տես 198–199.

9. Եթե լրացնենք Հ. Արենդտի «արտաքին տեսքով ներկայություն» կամ «հանրային միջավայրում ներկայություն» հասկացությունները կյանքի ներկա միջավայրի հանրային մասնակցության նոր ձեւերով, ապա կարող ենք մտածել մարդու արտաքին տեսքի՝ պատկերումի, ներկայության մասին առանց նրա ֆիզիկական ներկայության, պատկերացնելու նման, բայց այլ քաղաքական մասնակցության տրամաբանություն։

10. Սոց ցանցերը (facebook, twitter, youtube եւ այլն) առաջացնում են էջի բովանդակությունը, բոլոր նյութերը, մարդու նախասիրություներից, կանխակարծություններից ելնելով։ Որպես հետեւանք մարդը առանձնանում է իր կանխակարծություններից առաջացած կապերի ու նյութերի պղպճակում։

11. “Chapter 3: Elements.” Omnia Sunt Communia: on the Commons and the Transformation to Postcapitalism, by Massimo De Angelis, ZED Books, London, տես 119–140. Հեղինակը խոսում է համընդհանուրների այդ երեք տարրերի մասին։

12. Lievens, Jean. 2011. “Debating the Role of the State and Civil Society in P2P Theory.” P2P Foundation. 2011. http://blog.p2pfoundation.net/debating-the-role-of-the-state-and-civil-society-in-p2p-theory/2011/03/04. Հեղինակը խոսում է համընդհանուրների մասին ապրանքայնացման գործընթացների համատեքստում։

13. Դիմային պատկերներով մարդու ինքնության որոշումը ներկայումս արգելվում է արեւմուտքի մի շարք քաղաքներում, բայց այս տեխնոլոգիան ունի համատարած կիրառություն, օրինակ՝ Չինաստանում։

14. EU General Data Protection Regulation. n.d. European Parliament. https://ec.europa.eu/commission/priorities/justice-and-fundamental-rights/data-protection/2018-reform-eu-data-protection-rules_en.

15. Մեջբերումը Ռանսիերի դասախոսության ժամանակ, տես հեղում 16, տես նաեւ Պլատոն, Հանրապետություն, Գիրք V, տգիտությունը կամ անտեղյակությունը որպես ճանաչողական ուժ հասկացությունը

16. Rancière, Jacques. "The Emancipated Spectator." Lecture, 5th International Summer Academy, Frankfurt, August 20, 2014.

17. «Չբաժանորդագրվել “ճարտարապետական մտքի հարթաթաթությանը” հարցազրույց Վ. Միսակյանի հետ» Հարցազրույցի վարող Ա. Պողոսյան. Ճարտարապետություն Շինարարություն ամսագիր, 2013, 22-25

18. տես հրապարակումները տարբեր հարթակներում օր՝ The New York Times. n.d. “Cambridge Analytica and Facebook: The Scandal and the Fallout So Far.” https://www.nytimes.com/2018/04/04/us/politics/cambridge-analytica-scandal-fallout.html.

19. Picon, Antoine. "Architecture and Public Space between Reassurance and Threat." Journal of Architectural Education (1984-) 61, no. 3 (2008): 6-12. Հոդվածում հեղինակը մանրամասնում է հանրային տարածության ներսում բռնության շարունակական ներկայության մասին, խոսելով նաեւ հանրային տարածության թվացյալ խաղաղ բնույթի երկարատեւության մասին։

20. Sassen, Saskia “Neither global nor national: novel assemblages of territory, authority and rights,” Ethics & Global Politics 1:1-2, 62–79 (2008). Տես Սասսենի մեկնաբանությունը ազգային ու գլոբալ ինստիտուտների համեմատության մասին։














︎ | ︎ | ︎ | ︎


© 2016-23 X-COMMONS.COM

The entire content of the website, as well as its graphic and conceptual presentation, are subject to the copyright of the respective author and may not be reproduced or used without the express written permission of said author.

Mark